نتایج پژوهش باید به حوزه فناوری ورود پیدا کند
چالش عمده صنعت نفت برای آینده، عدم همخوانی تولید و مصرف منابع انرژی است و همه فعالیت‌هایی که انجام می‌دهیم در راستای تولید نفت و وارد کردن آن به چرخه بازار است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی شرکت ملی نفت ایران، با توجه به اینکه تا حدود ۵۰ سال آینده در سبد انرژی دنیا انرژی‌های هیدورکربنی همچنان جایگاه بسیار بالایی داشته و بیش از ۹۰ درصد انرژی دنیا از این منابع تامین خواهد شد، باید بپذیریم که نفت و گاز نقش عمده‌ای در سبد انرژی دنیا بازی خواهند کرد و این نقش تا سال ۲۰۵۰ به دلیل توسعه کشورهایی مانند چین و هند همچنان در حال افزایش است.
دنیا در حال حاضر به شدت به دنبال این موضوع است که فاصله‌ای که بین مصرف و تولید وجود دارد و در آینده تشدید خواهد شد را با استفاده از پژوهش و فناوری پر کند. اما فعالیت در این امر نیازمند نیروی انسانی متخصص از یک سو و اختصاص اعتبارات لازم از سوی دیگر است.
در صنعت نفت، شرکت‌ها و کشورها اعتبارات بسیار زیادی را در بحث پژوهش و فناوری هزینه می‌کنند. به طور کلی در سال ۲۰۱۱ در صنعت نفت جهان ۱۲٫۶میلیارد دلار در بخش پژوهش و نوآوری صنعت نفت در بخش دولتی هزینه شده و روند سرمایه گذاری در این بخش در دنیا به شدت رو به گسترش است.
به منظور آشنایی بیشتر در حوزه پژوهش و فناوری با سید جلال موسوی؛ رئیس پژوهش و فناوری شرکت نفت فلات قاره ایران به گفت و گو نشسته ایم که ماحصل آن را در ادامه می خوانید:
ضرورت توجه به موضوع پژوهش و فناوری
در فرمایشات مقام معظم رهبری بارها به موضوع علم و فناوری و توجه کشور به این مقوله اشاره شده است، همچنین در برنامه و اسناد بالادستی که در کشور منتشر می شود نیز همواره نگاه خاص و ویژه ای از نظر اعتبارات، برنامه ها و راهبردها، به امر پژوهش شده است.
مثال بارز آن برنامه افق چشم انداز ۲۰ ساله کشور در سال ۱۴۰۴ است که از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده و هدف اصلی آن رسیدن به جایگاه برتر علمی و فناوری در این سال است.
نمونه های بارز حرکت در این مسیر در موضوع هسته ای دیده می شود که دانش آن به طور کامل بومی شده و نشان دهنده این است که چگونه علم می تواند برای یک کشور قدرت و توانمندی ایجاد کند.
همچنین در موضوعات فضایی بارزترین نمونه آن پرتاپ فضاپیمای ایرانی در روز شنبه ( ۲۳ آذرماه) در آغازین روز هفته پژوهش است که نشان داد ما توانمندی های خود در عرصه فضا و استفاده صلح آمیز از موضوع فضایی افزایش داده ایم. در مسائل دارویی، ژنتیکی، مباحث مربوط به سلول های بنیادین و در نهایت صنعت نفت، توجه به پژوهش و توسعه وجود دارد.
پژوهش و فناوری عامل توسعه پایدار
همان طور که در صحبت های بزرگانی از جمله پرفسور عبدالسلام؛ تنها دانشمند مسلمان دارنده جایزه نوبل فیزیک که در دانشگاه تهران هم سخنرانی کردند، دیده می شود در حقیقت آنچه که باعث توسعه پایدار می شود پژوهش و فناوری است و به ویژه مقوله پژوهش از اهمیت بالایی برخوردار است.
پژوهش مانند روحی است که باعث بالندگی و رشد فناوری شده و آن را زنده نگاه می دارد و همانند سلول های زاینده ای است که سلول های جدیدی ایجاد کرده و باعث رشد یک بدن می شوند.
اگر ما در بحث تکنولوژی و فناوری از موضوع پژوهش غافل شویم با توجه به اینکه فناوری دوره عمر کوتاهی دارد به مرگ فناوری و از بین رفتن آن منجر می شویم ولی چیزی که باعث می شود مرگ فناوری به تاخیر بیفتد و تغییر کند روح پژوهش است که در داخل فناوری دمیده می شود. مثال مشخص آن هم در وسایل الکترونیک مانند تلویزیون، گوشی های موبایل، رایانه و … بسیار ملموس است که هر روز فناوری های جدیدی به بازار عرضه می شود و علاوه بر مباحث اقتصادی آن موضوعات دیگری از جمله افزایش کاربری و کیفیت، کاهش مصرف انرژی و … منجر به استفاده مطلوب تری از فناوری در زندگی می شود. هدف اصلی و نهایی فناوری، بالا بردن کیفیت زندگی و غلبه بر آن چیزی است که انسان از غالب شدن بر آن در حالت عادی ناتوان است.
پژوهش، زیربنای ایجاد و توسعه فناوری
پژوهش به ایجاد و توسعه فناوری کمک می‌کند. ما در فناوری شاخه نوآوری (innovation) را داریم که در آن یک پدیده جدید را ایجاد و به بازار معرفی می‌کنیم و بعد از اینکه وارد بازار شد در واقع همان فناوری ایجاد شده است.
تکنولوژی از زمان خلق شدن و به بازار آمدن مراحل متعددی را از جمله مراحل آزمایشگاهی، تست میدانی تا ورود به بازار سپری می‌کند. پشت همه فناوری‌ها و چرخه آن، پژوهش قرار دارد که عده‌ای پژوهشگر، مبتکر و مخترع با فکر خود ایده‌های جدید خلق می‌کنند.
بنابراین پژوهش زیرساخت همه اتفاقاتی است که درحوزه فناوری و در نهایت ابزارهای زندگی بشری اتفاق می‌افتد. البته این امر در مقوله سخت‌افزاری است اگر در مبحث نرم‌افزاری هم بررسی کنیم مباحث علوم انسانی و مرتبط با انسان هم مطرح است که در آن حوزه پژوهش‌های بنیادینی مانند فلسفه، علوم اجتماعی، حقوق انسانی، حقوق شهروندی، حقوق بین‌الملل، ادبیات و … وجود دارد که به زندگی اخلاقی و معنوی بشر کمک می‌کند.
ما با توجه به رویکرد خود و اینکه یک شرکت تکنولوژی محور هستیم موضوع فناوری سخت‌افزاری را پیگیری می‌کنیم و در بحث نرم‌افزاری نیز، نرم‌افزار در حوزه مهندسی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
جایگاه پژوهش در خلق ارزش
پژوهش باید خلق ارزش کند و اگر نتواند ارزش ایجاد کند بی‌معناست. ما پژوهش انجام می‌دهیم که خلق ارزش کرده و اقتصاد پروژه‌های مان را بهینه کنیم. این بهینه کردن یا از طریق ایجاد روش‌های جدید، یا از طریق کاهش هزینه‌ها و یا سهولت عملیات انجام می‌شود. پژوهش به سه دسته پژوهش‌های بنیادین، توسعه‌ای و کاربردی تقسیم می‌شود.
پژوهش بنیادین در حوزه علوم مختلف از جمله فیزیک، ریاضیات، علوم انسانی و … اتفاق می‌افتد. پژوهش‌های توسعه‌ای به دنبال تبدیل مبانی نظری به مبانی اجرایی هستند و پژوهش‌های کاربردی نیز به دنبال کاربرد مفاهیم آزمایشگاهی در عرصه صنعت و رساندن آن به نوآوری و فناوری است. این امر زنجیره‌ای است که بین پژوهش و فناوری روی می‌دهد و در نهایت ما شاهد بروز آن در عرصه‌های اجتماعی اقتصادی هستیم.
چالش‌های بخش پژوهش
پژوهش در حوزه صنعت نفت، باچالش‌های عمده‌ای رو به رو است که بخشی از آن به عملیات برمی‌گردد. پروژه‌هایی که لازم است در حوزه پژوهش و فناوری انجام شود به سهولت عملیات و کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند که البته این امر به امکانات و سخت‌افزارهای مورد استفاده ما بستگی دارد.
چالش عمده صنعت نفت برای آینده عدم همخوانی تولید و مصرف منابع انرژی است. همه فعالیت‌هایی که انجام می‌دهیم در راستای تولید نفت و وارد کردن آن به چرخه بازار است. با توجه به اینکه تا حدود ۵۰ سال آینده در سبد انرژی دنیا انرژی‌های هیدورکربنی همچنان جایگاه بسیار بالایی داشته و بیش از ۹۰ درصد انرژی دنیا از این منابع تامین خواهد شد، باید بپذیریم که نفت و گاز نقش عمده‌ای در سبد انرژی دنیا بازی خواهند کرد و این نقش تا سال ۲۰۵۰ به دلیل توسعه کشورهایی مانند چین و هند همچنان در حال افزایش است.
از یک طرف مصرف بالای انرژی وجود دارد و از سوی دیگر با کاهش منابع رو به رو هستیم به نحوی که اکتشافات بزرگ به پایان رسیده و میادین خیلی بزرگ در دنیا کشف نمی‌شود و حجم زیادی از آن ذخایر بزرگ هم اکتشاف و استخراج شده است. بنابراین آنچه که باید به آن نگاه کنیم نفت باقی‌مانده ذخایر بزرگ و متوسط و استفاده از منابع غیرمتعارف مانند شیل‌های گازی، هیدرات‌های گازی، پالمه‌سنگ یا شیل‌های نفتی، همچنین توجه به ذخایر بسیار کوچک است که باید از فناوری‌های خاصی برای استخراج از آنها استفاده کرد. اما برای تولید نفت باقی‌مانده از میادین نفتی توجه به مقوله بازیافت ثانویه و ثالثیه (EOR) بسیار مهم است که بر اساس آن با استفاده از مکانیزم‌هایی، نفت‌های باقی‌مانده در میادین به تولید می‌رسد.
دنیا در حال حاضر به شدت به دنبال این موضوع است که فاصله‌ای که بین مصرف و تولید وجود دارد و در آینده تشدید خواهد شد را با استفاده از پژوهش و فناوری پر کند. اما فعالیت در این امر نیازمند نیروی انسانی متخصص از یک سو و اختصاص اعتبارات لازم از سوی دیگر است. چون فناوری در خدمت صنعت نفت و نیروی انسانی ارزشمند در این صنعت گران هستند و در کنار هم قرار گرفتن این دو عامل می‌تواند نقش مهمی در پیشبرد پروژه‌ها داشته باشد.
نسبت پایین برداشت از ذخایر نفت کشور
ذخایر نفت خام کشور ما حدود ۵۰۰ میلیارد بشکه است ولی تولید ما نسبت به این ذخیره ناچیز است و ما باید به افزایش رقم تولید کمک کنیم. همچنین ضریب برداشت از ذخایر حدود ۲۰ تا۲۵ درصد است که رقم بسیار پایینی است و این به معنای آن است که ۷۵ درصد ذخیره مخزن در آن باقی می‌ماند و برای استفاده از آن باید از فناوری جدید استفاده کرد.
این فناوری‌ها باتوجه به نوع مخزن فرق می‌کند و باید از تجربه کشورهای پیشرفته استفاده کرد و روش‌های جدیدی را با کمک دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مطالعه کرده و بتوانیم این روش‌ها را در مخازن و میادین مورد استفاده قرار دهیم.
درحال حاضر بالاترین نسبت تولید به ذخیره نفت خام متعلق به کشور نروژ است که علی‌رغم ذخیره کم، تولید بسیار بالایی دارد و پس از آن انگلستان و آمریکا قرار دارند. متوسط هزینه استخراج نفت خام در منطقه خاورمیانه نزدیک به ۶ دلار در هر بشکه نفت است در حالی که متوسط جهانی این رقم ۵/۱۷دلار است. در حوزه دریایی ایالات متحده نیز به ازای برداشت هر بشکه نفت، نزدیک به ۶۴ دلار و در حوزه خشکی نیز حدود۱۱ دلار هزینه می‌شود.
اختصاص بخشی از رقم فروش هر بشکه نفت به پژوهش و توسعه
در خاورمیانه با توجه به اینکه مخازن بزرگ و پرفشاری وجود دارد هزینه‌های تولید و قیمت تمام شده در هر بشکه به مراتب پایین‌تر است اما نکات دیگری نیز وجود دارد چرا که صرف هزینه‌های کمتر در برداشت از میادین باعث انجام هزینه‌های زیاد در آینده خواهد شد.
برای مثال اگر به مخزن مانند انسان نگاه کنیم، اگر هزینه‌های مستمر بابت سلامتی از جمله مراجعه سالیانه به دندانپزشک، چکاپ فشارخون و بازرسی‌های پزشکی به ویژه زمانی که سن افزایش می‌یابد صورت نگیرد، به طور معمول با مشکلات متعددی در آینده مواجه خواهد شد با توجه به اینکه مخازن نفت خام کشور هم در نیمه دوم عمر خود قرار دارند لزوماً انجام هزینه کم برای تولید نفت خوب نیست چرا که بسیاری از اتفاقات و مسائل در آینده رخ می‌دهد.
البته فرصت بسیار خوبی در اختیار ما و کشورهای خاورمیانه قرار دارد که نفت را با هزینه کمتر تولید کنند ولی ما باید هم‌اکنون برای حوزه‌های پژوهش و توسعه تکنولوژی هزینه کنیم تا فردا بتوانیم از محصول آن بهره‌برداری کنیم. به ویژه اینکه تکنولوژی‌ها در حوزه صنعت نفت و گاز طولانی مدت‌تر جواب می‌دهد، بنابراین ما باید به این سمت حرکت کنیم که به ازای تولید هر بشکه نفت خام بخشی از مبلغ دریافتی را برای درمان دردهای همان میدان به ویژه در بخش‌های پژوهش و توسعه هزینه کنیم. هر میدان باچالش‌های مختلفی از جمله مباحث زمین‌شناسی، مخزن و فناوری‌های تولید مواجه است.
در شرکت نفت فلات قاره ایران از پمپ‌های درون‌چاهی، فرازآوری مصنوعی و تکنولوژی‌های رایج در سطح دریا استفاده می‌کنیم. بنابراین باید به این سمت حرکت کنیم که بخشی از هزینه‌های عملیات تولید در هر بشکه نفت خام به عنوان شاخصی از هزینه‌های پژوهش و فناوری در صنعت نفت مدنظر قرار گیرد.
اگر چه در قوانین سالیانه و برنامه توسعه پنجم کشور درصدی به این امر اختصاص یافته است ولی این رقم بسیار کلان دیده شده است. مثلاً ۱ تا ۳ درصد اعتبارات جاری و هزینه‌ای هر شرکت طبق قانون بودجه سالیانه و یک درصد اعتبارات سرمایه‌ای طبق برنامه ۵ ساله پنجم توسعه به منظور اختصاص دادن به تحقیق و توسعه لحاظ شده و این امر یک رویکرد مثبت و عالی است ولی در صنعت نفت باید مدیریت بیشتری روی این رقم انجام داده و آن را افزایش دهیم. اختصاص این رقم به توسعه فناوری در صنعت نفت کمک می‌کند.
پژوهش و فناوری کمک می‌کند که کشورها به منابع غیرمتعارف دست یافته، هزینه‌های تولید را کاهش داده و رفتار بهینه با میادین و مخازن را بهبود بخشند.
پژوهش و نوآوری خلق ایده‌ها و روش‌های جدیدی است که اجرای آنها باعث ایجاد ارزش افزوده و مزیت رقابتی در یک جامعه می‌شود. در صنعت نفت هر چقدر بتوان توان لجستیکی و عملیاتی خود را افزایش داد باعث افزایش رقابت پذیری در بازار می‌شود.
صرف ارقام کلان به پژوهش و توسعه در کشورهای مختلف
بر اساس آخرین گزارش منتشر شده در سال۲۰۱۰ کشورهای مختلف ارقام گوناگونی از تولید ناخالص داخلی خود را به پژوهش و فناوری اختصاص می‌دهند که بیشترین میزان به کشورهای ایالات متحده، ژاپن و چین اختصاص دارد. در کشورمان هم اگرچه حرکت‌های جدیدی را آغاز کرده‌ایم ولی این امر باید توسعه پیدا کرده و گسترش یابد.
البته هزینه‌ها در بخش پژوهش و فناوری لزوماً توسط دولت‌ها انجام نشده و در کشورهای غربی عمده این هزینه‌ها توسط شرکت‌ها پرداخت می‌شود تا بتوانند در بازار تجارت جهانی حضور داشته و خود را حفظ کنند. در صنعت نفت نیز شرکت‌های بزرگ اعتبارات بسیار زیادی را در بحث پژوهش و فن‌آوری هزینه می‌کنند که در راس آنها شرکت‌های شل، اکسون‌موبیل، بی‌پی، شورون و توتال قرار دارند.
به عنوان مثال در صنعت نفت آمریکا در سال۲۰۱۱ بیش از ۳ میلیارد دلار در بحث پژوهش و توسعه هزینه شده است. این کشور از سال۱۹۹۵ در بخش شیل‌های گازی کارهای جدی پژوهش و تحقیق را انجام داده و این پژوهش‌ها در سال۲۰۱۲ به نتیجه رسیده است.
امروز در ایالات متحده در این زمینه به عنوان یک بحث راهبردی تمرکز شده است و نقش مهمی در امنیت انرژی آمریکا خواهد داشت.
به طور کلی در سال ۲۰۱۱ در صنعت نفت جهان ۶/۱۲میلیارد دلار در بخش پژوهش و نوآوری هزینه شده است و روند سرمایه‌گذاری در این بخش در دنیا به شدت رو به گسترش است که بیشترین رشد آن مربوط به شرکت‌های نفتی چینی است. همچنین شرکت‌های پتروبراس و استات‌اویل نیز در مباحث تحقیق و توسعه اقدامات مهمی انجام داده‌اند.
ضرورت ورود نتایج پژوهش به حوزه فناوری
اگر بخواهیم در آینده و حتی امروز جایگاه بهتری داشته باشیم چاره‌ای جز اینکه وارد بحث جدی تحقیق و توسعه شویم نداریم. از همه مهم‌تر اینکه نتایج پژوهش خود را در حوزه فناوری وارد کرده و آنها را به فناوری تبدیل کنیم. ما فناوری را یا خلق کرده که همان نوآوری است و یا آن را توسعه می‌دهیم. به نظر من بهترین راهکار برای صنعت نفت در وضعیت کنونی توسعه فناوری است چرا که به حد کافی در دنیا سرمایه‌گذاری روی بحث فناوری صورت گرفته است.
ما باید به این سمت حرکت کنیم که برنامه‌های ضربتی را برای توسعه و انتقال تکنولوژی به داخل و استفاده از آنها در تولید و صیانت از مخازن به کار گیریم و در نهایت بتوانیم پس از یک دهه به سمت نوآوری و ایجاد تکنولوژی‌های جدیدحرکت کنیم.
این رویکردی است که امیدوارم با حمایتی که از سوی دولت، مجلس شورای اسلامی و وزارت نفت صورت می‌گیرد و توجه جدی که در همه ارکان به بحث پژوهش وجود دارد روز‌به‌روز تقویت شود. با بضاعتی که در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه صنعت نفت و … وجود دارد این اتفاق باید در داخل کشور روی دهد و ما شاهد بروز و ظهور آن باشیم.
اگر چه تا امروز هم کارهای خوبی انجام شده و برخی از آنها منجر به ثبت اختراع شده و بعضی از آنها در میادین و بخش‌های عملیاتی مورد استفاده قرار گرفته است و قطعاً در آینده شاهد نتایج بهتری خواهیم بود. در حوزه صنعت نفت چون با عدم قطعیت‌های زیادی مواجه هستیم رسیدن از ایده به تکنولوژی مورد استفاده دوره زمانی حدود ۱۰ تا ۱۵ سال نیاز دارد. امیدوارم پژوهش‌های انجام شده در کشور به سمت توسعه فناوری بیش از بیش حرکت کند. امروزه همت وزارت نفت به ویژه با تدوین نظام جامع پژوهش و فناوری به این سمت است که چرخه فناوری از ایده تا محصول در کشور کنار هم دیده شوند.
پژوهش و فناوری در شرکت نفت فلات قاره ایران
باتوجه به مشکلات عدیده‌ای که در مخازن شرکت نفت فلات قاره ایران وجود دارد این مخازن با چالش‌های بیشتری هم از نظر تولید و هم از نظر فناوری‌های مورد استفاده نسبت به مخازن خشکی مواجه هستند.
متوسط ضریب بازیافت ما اگرچه بالاترین ضریب برداشت را در حوزه میدان سلمان داریم به علت متفاوت بودن ساختار مخازن نسبت به خشکی پایین‌تر است. سبد نفت خام این شرکت از API17تا ۴۶ را شامل می‌شود.
خصوصیات نفتی متغیر و ساختار زمین‌شناسی بسیار پرچالش و پیچیده، از ویژگی‌های میادین نفتی این شرکت است. بنابراین کارهای زیادی روی مخازن باید انجام شود. با توجه به اینکه وزن اصلی مطالعات روی مخازن است ما ارتباط خوبی با مدیریت امور فنی داریم و به عنوان بازوی این امور در حوزه فناوری عمل می‌کنیم.
تمام تلاش ما این است که در درجه اول مباحث مربوط به مخازن را حل وفصل کنیم و در کنار آن نسبت به کاهش مصرف انرژی در مناطق عملیاتی خود اقدام نماییم. مطالعات نشان می‌دهد بین ۳۰ تا ۳۵ درصد امکان کاهش و مدیریت مصرف انرژی در مناطق عملیاتی این شرکت وجود دارد و در مرحله بعد نیز به سمت ایجاد چرخه زنجیره ازرش حرکت و بتوانیم به عملیات جاری شرکت کمک کنیم.
در این راستا در حوزه مواد شیمیایی اقدامات بسیار خوبی انجام شده است که به عملیات تولید کمک می‌کند. در زمینه زنجیره ارزش هم با استفاده از گازهایی که سوزانده می‌شود می‌توانیم محصولاتی تولید کنیم که به مصرف این شرکت برسد که از آن جمله می‌توان به GTLاشاره کرد.
با توجه به اینکه ما در شرکت نفت فلات قاره ایران برق مصرفی‌مان را خودمان تولید می‌کنیم به دلیل راندمان پایین توربین‌ها حجم زیادی از گاز سوزانده شده در توربین به صورت گرما و حرارت هدر می‌رود. فناوری‌های زیادی در دنیا برای استفاده و بازیابی از این گرما توسعه پیدا کرده‌اند تا بتوان از این گرما برق، آب شیرین و سرمایش تولید کرد.
این امر کمک می‌کند تا از یک طرف انرژی که تلف می‌شود را استفاده کنیم و از سوی دیگر جلوی توسعه نیروگاه‌های آینده و صرف هزینه‌های کلان را بگیریم. همچنین از گازی که برای تولید برق می‌سوزانیم بتوانیم به عنوان خوراکNGL و … استفاده کنیم. درسال آینده در پروژه مینی GTL کار می‌کنیم تا بتوانیم از گازی که در حال حاضر در فلرها سوزانده می‌شود با ظرفیت ۱۵۰۰ بشکه در روز سوخت گازوییل تولید و بخشی از سوخت شرکت را تامین کنیم.
پروژه‌های دیگری که در حال پیگیری است استفاده از فشار چاه‌های گازی برای تولید برق با استفاده از توربو اکسپندر است که با همکاری یک شرکت توانمند داخلی در حال پیگیری است و امیدوارم به زودی به قرارداد رسیده و کارهای اجرایی آن آغاز شود. درحوزه فناوری‌هایی که در عملیات تولید مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز سند توسعه پمپ‌های الکتریکی درون‌چاهی (ESP) که مصرف زیادی در فلات قاره دارند نیز تهیه و تدوین شده است.
شرکت نفت فلات قاره ایران سنگ بنای تولید داخل را در پمپ‌های دورن چاهی گذاشته است و امیدوارم با همکاری کنسرسیوم‌های مختلف داخلی، بحث بومی‌سازی این پمپ را در داخل نهایی کنیم. در واقع رویکردهای ما در پژوهش و فناوری شرکت نفت فلات قاره ایران با اولویت مخازن، مدیریت انرژی و سپس کمک به عملیات تولید است که امیدوارم بتوانیم این مباحث را باجدیت بیشتری انجام داده و به پایان برسانیم.
البته مشکلات بودجه بحث‌های پژوهش و فناوری را تحت تاثیر قرار می‌دهد که خوشبختانه در این شرایط نامطلوب کنونی توجه خوبی به پژوهش و فناوری شرکت انجام شده و با کمک مدیریت شرکت و مدیریت پژوهش شرکت ملی نفت ایران تا حد زیادی خواسته‌های مالی ما در این زمینه تامین شده است.
امیدوارم در جایی قرار گیریم که پژوهش در داخل کشور بیش از پیش به فناوری تبدیل شده و به نحو اقتصادی نه فقط در داخل کشور بلکه در سطح جهان بتوانیم مطرح و به عنوان یک اقتدار ملی از آنها استفاده کنیم.