نگاهی به مدیریت مهندسی ساختمان
فکر مهندسی در کنار تجربه عملیاتی
شرکت مهندسی و توسعه نفت سازمانی ماتریسی است که در سه گروه کلی مدیریت های ستادی، مدیریت طرح ها و همچنین واحدهای مستقل ستادی تقسیم بندی می شود. مدیریت مهندسی ساختمان از جمله مدیریت های ستادی شرکت متن است که مسولیت پروژه های سطح الارضی را برعهده دارد. مهندسی نفت نیز مسولیت بخش تحت الارضی را برعهده دارد که مدیریت های ستادی در زمینه تامین نیروهای مورد نیاز طرح ها، نظارت بر حسن عملکرد و پیشرفت طرح های اجرایی ؛ ابلاغ ، ارائه یا تدوین راهکارها،استانداردها ، ضوابط و مقررات حاکم بر اجرای طرح ها اعم از نیازهای داخلی شرکت یا ابلاغی از سایر منابع وزارت نفت را بر عهده دارند. طرح هایی که از سوی شرکت متن اجرا می شود. این کار نیز با سه روش بیع متقابل ، تامین مالی از منابع داخلی شرکت ملی نفت و همچنین قراردادهای مهندسی ، تامین کالا ، اجرا و تامین مالی ((EPCF هستند. مدیریت مهندسی ساختمان در هر سه مدل قرارداد حضور جدی دارد. به همین دلیل حدود ۲۰ درصد از پست های سازمانی شرکت را در اختیار دارد که در دو بخش ستادی و طرح ها فعالیت می کنند. کارشناسان این مدیریت در سطوح مدیریتی و کارشناسی طرح ها حضور دارند و بر نحوه اجرای قراردادها نظارت جدی دارند. تعامل جدی با مدیران طرح ها وجود دارد ولی در عین حال دقت می شود تا مسولیت های اصلی مدیریت مهندسی ساختمان فراموش نشود. نظارت بر نحوه اجرای قراردادها ، نحوه اجرای پروژها، رعایت ضوابط و استانداردها ، تطبیق عملیات اجرایی با نقشه راه از جمله این مسولیت هاست که در نهایت به هدف نهایی شرکت ملی نفت یعنی اجرای طرح های توسعه ی با حداقل هزینه ، زمان تعیین شده بدون نقص منجر شود. دانش تئوریک و مهندسی نیروهای این معاونت که از دانشگاه و پروژه ها کسب شده است، توانمندی خوبی را برای دستیابی به این هدف فراهم کرده است.
اداره های سه گانه
مدیریت مهندسی ساختمان از طریق ۳ اداره از جمله اداره برآورده ها و تعیین مقادیر ، اداره طراحی و مهندسی و اداره خدمات فنی و مهندسی مسولیت های خود را انجام می دهد.
اداره برآوردها و تعیین مقادیر
در اداره برآوردها و تعیین مقادیر هر پروژه و طرحی که بخواهد اجرا شود از طریق کارشناسان مختلف این بخش برآورد می شود تا بتوان قضاوت بر مناقصه ها را بر پایه آن انجام داد. این رویکرد در تمام طرح بویژه طرح هایی که از منابع داخلی انجام می شود، دنبال می شود. این اداره در بخش سطح الارضی و تحت الارضی (حفاری) نیز برآورد دارد که نتایج مطالعات آن با برنده مناقصه بسیار نزدیک است.
برآوردها خدمات از مشاوران مانند زیست محیطی ، لرزه نگاری ژئوتکنیک ،HSE ، دستگاه نظارت ، مدیریت طرح نیز در این اداره برآورد می شود.
برآوردهای اجرای ژپروژه ها یز در بخش های سه گانه مهندسی ، تامین کالا و اجرا انجلم می شود.
اداره طراحی و مهندسی مدیریت مهندسی ساختمان
اسناد مناقصه ها در اداره طراحی و مهندسی مدیریت مهندسی ساختمان بررسی مجدد می شود. این بررسی در راستای اطمینان از وضعیت مناقصه انجام می شود تا مناقصه با مقررات ابلاغی از طرف وزارت نفت ، دولت و مجلس هیچ تضادی پیدا نکند. در ضمن اگر کاستی وجود دارد برطرف شود؛ یا اگر در حین اجرای کار ، ابهام یا ایرادی یا اصلاحیه ای مورد نظر است در اداره طراحی و مهندسی پروژه به صورت جامع مورد بررسی قرار گیردتا جلوی بخشی نگری و غفلت های احتمالی گرفته شود و به صورت جامع نگر اعلام نظر شود. گاهی اوقات در اجرای طرح های بیع متقابل ، منابع داخلی یا EPCF اشکال هایی پیش می آید؛ پیمانکار داخلی ، پیشنهادها یا راهکارهایی را مطرح می کند که توانمندی اظهار نظر در خصوص آن از نظر منابع انسانی و مدارک فنی در اداره طراحی و مهندسی فراهم شده تا به عواملی همچون زمان ، هزینه ، کیفیت ، قابلیت اعتماد ، قابلیت تداوم ، نگهداری ،قابلیت ژایداری و اعتماد به تجهیزات ما توجه لازم صورت گیرد. چون اگر از هریک از این عوامل غفلت شود، آن پروژه توجیه اقتصادی نخواهد داشت.
اداره خدمات فنی و مهندسی
این اداره چندین فعالیت اساسی را برعهده دارد که در سال های اخیر به جایگاه خوبی رسیده است. در زمینه هایی همچون ژئوتکنیک ، پشتیبانی ، HSE تامین مدارک و منابع لازم ، شاهد فعالیت های این ادراه هستیم. تامین و نگهداری استانداردهای صنعت نفت اعم از ابلاغ وزارت نفت ، معائنت راهبردی ریاست جمهوری ، سایر منابع قانونی و همچنین استانداردهای رایج حاکم بر صنعت نفت جهان نیز بر عهده این اداره است. این منابع مرتب به روز رسانی می شوند تا از استانداردهای همان سال استفاده شود.
مستند سازی اسناد و مدارک فنی شرکت نیز بر عهده این اداره است. این کار از طریق دستور العمل ویژه ای انجام می شود که با استفاده از تجربه شرکت های بین المللی صورت می گیرد. منشاء همکاری با تمام پیمانکاران مشاوران و بقیه طرف قرادرداد با شرکت مهندسی و توسعه نفت، اسناد و مدارک فنی است که مطابق این دستور العمل طبقه بندی شده است. به عنوان مثال ما سیستم کد گذاری متعدد شرکت های سازنده و تامین کننده تجهیزات را هماهنگ کرده ایم تا بتوان از دانش فنی موجود در سازمان که بابت آن پول پرداخت شده استفاده شود.
در ضمن پیمانکاران موظف هستند همه مدارک فنی خود را مطابق سیستم شرکت تدوین کنند و به شرکت ارائه کنند تا در صورت نیاز به سرعت در دسترس باشد . این کار به منظور مدیریت دانش در شرکت صورت می گیرد.
خانواده بزرگ متن
مدیریت پروژه ها در شرکت مهندسی و توسعه به صورت مفهومی و ذاتی با عقلانیت جمعی و بهره گیری از همه ظرفیت های دانش سازمانی صورت می گیرد. بدین ترتیب نه تنها سازمان اداری این شرکت ماتریسی است، بلکه نحوه استقرار فیزیکی کارشناسان مدیریت مهندسی ساختمان نیز در هم تنیده است. نحوه تعامل آنها از سویی به وسیله روسای اداره ها کنترل می شود و همه مقررات ، سلسله مراتب و احترام های اداری رعایت می شود و از سوی دیگر به کمک تعامل های دوستانه و الفت ها و احترام های صمیمی ، شاهد همکارهای سازمانی نزدیک هستیم که شرکت متن را به یک خانواده بزرگ تبدیل می کند. چنین نگاهی باعث می شود تا نمایندگان این مدیریت در طرح ها ، بتوانند تصمیم های مقطعی و محلی خود را با نگاه های کلان سازمان هماهنگ کنند .ضرب المثلی هست که می گوید: باید جهانی اندیشید و محلی اجرا کرد. در طراحی ،برآوردها و تدوین استاندارها ، همه همکاران و کارشناسان مدیریت مهندسی ساختمان همفکری و مشارکت دارند.
نیازهای راهبردی خارج از چارچوب سازمانی
مدیریت مهندسی ساختمان شرکت مهندسی و توسعه نفت علاوه بر مسولیت های عادی که در سیستم سازمانی پیش بینی شده است. مسوولیت های دیگری را نیز بر عهده دارد که در راستای نیازهای راهبردی شرکت است. کمیته هایی در شرکت وجود دارد که برخی از آنها براساس ابلاغیه دولت یا وزارت نفت و برخی دیگر براساس نیازهای داخلی شرکت تاسیس شده اند. یکی از این کمیته ها، کمیته خرید خدمالت مشاوره است. براساس دستور العمل جدید استعلام و انتخاب مشاور که از طریق معاونت راهبردی ابلاغ شده است ، خرید هرگونه خدمات مشاوره ای باید مطابق این دستور العمل صورت گیرد. تمام فعالیت های خرید خدمات مشاوره و هیات انتخاب مشاور است. حدود ۷۰ درصد از فعالیت های آغاز این کار از سوی کمیته خرید و مابقی آن از سوی هیات خرید خواهد بود. این کمیته ها فاقد پست سازمانی هستند و کارشناسان بخش های مختلف سازمانی فعالیت این کمیته ها را انجام می دهند. مدیر مهندسی ساختمان عضو و رییس کمیته خدمات مشاور است. رییس اداره طراحی و مهندسی نیز دبیر این کمیته است. بخش مهمی از فعالیت های این کمیته مانند بررسی سوابق مشاوران ، فهرست بندی آنها ، ارزیابی کیفی ، ارزیابی فنی مشاوران و همچنین ارزطیابی فنی پیشنهاد های فنی پروژه ها به عهده مدیریت مهندسی ساختمان است.
در شرکت مهندسی و توسعه نفت ، کمیته ای با نام کمیته بررسی دستورتغییر کارها وجود دارد که مسولیت آن بررسی کلیه فعالیت ها و تغییر کارها در خرید کالا ، عملیات اجرا و خدمات مشاوران است که منجر به طولانی شدن زمان یا تغییر مبلغ قرارداد می شود. رییس این کمیته در مورد ضرورت تغییر کار و ارزیابی ارقام زمانی و مبلغ پیشنهادی است. مطابق قراردادهای رایج ۲۵ در صد تغییر در مبلغ قرارداد قابل بررسی مجدد است. نمونه های زیادی وجود دارد که تصمیم گیری مناسب در خصوص تقاضای تغییر مبلغ قراردادها اعم از رد یا قبول منافع بزرگی را برای کشور به همراه داشته است.
حراست از منافع ملی
گاهی اوقات برخی پیمانکاران یا مشاوران قراردادها می کوشند تا در خصوص تعهدات قراردادی خود به حداقل ها عمل کنند یا حتی به مقدار جزیی کمتر از تعهدات خو عمل کنند.به همین دلیل نظارت دقیق و سختگیرانه ای بر فعالیت پیمانکاران و مشاوران وجود دارد . البته در عین حال این نظارت به گونه ای است که در روابط کارفرما و پیمانکار تنش ایجاد نشود و هر کدام از آنها مطابق قرارداد در جایگاه خودشان قرار گیرند. بدین ترتیب پروژه دچار افزایش هزینه یا طولانی شدن زمان اجرا نمی شود. در این زمینه گاهی با پیمانکاران دچار اختلاف هایی در حد چند میلیون تا چند میلیارد دلار می شویم که براساس وظایف قانونی و منافع ملی ، از حقوق قانونی صنعت نفت کشور دفاع می کنیم.
طبیعی است که در قراردادهای بزرگ باید توانمندی مهندسی مجری افزایش یابد تابتواند بر پیمانکاران نظارت مناسب داشته باشد. یا مکن با پیل بانان دوستی یا بنا کن خانه ای در خورد پیل . دفاع از منافع ملی در قراردادهای نفتی چند میلیارد دلاری نیازمند افزایش تخصص هاست تا بتواند سوار پیل شود و از آن بار بگیرد و در عین حال مانع رم کردن پیل شود. از سند افتخارات شرکت مهندسی و توسعه نفت است که در قراردادهای بیع متقابل با جدیت از منافع مردم و شرکت ملی نفت ایران دفاع کرده است. اسناد و مدارک این کار نیز همگی موجود است. این موفقیت را مدیون اداره مدیران ارشد شرکت و توانایی مهندسی کارشناسیان جوان شرکت هستیم.
هرچند در قراردادهای بیع متقابل ، مهندسی پروژه نیز به پیمانکار سپرده می شود. ولی کارشناسان شرکت نظارت دقیقی بر تمام فعالیت های مهندسی دارد تا در طراحی پروژه ها نیز اصول منابع ملی از جمله تولید صیانتی رعایت شود.
نظارت بر مناقصه های فرعی
هرچند در قراردادهای بیع متقابل ، مسولیت اصلی پروژه به یک پیمانکار بزرگ نفتی سپرده می شود با این حال پیمانکار به حال خودش رها نمی شود. تمام فعالیت های فرعی که پیمانکار خارجی در طرح توسعه میدان MDF مورد توجه قرار می دهد پس از بررسی نهایی توسط کارشناسان مدیریت مهندسی ساختمان قابل اجرا خواهد بود.همچنین در شرکت مهندسی و توسعه نفت ، کمیته ای بنام مناقصات بیع متقابل تشکیل شده است که بر مناقصه های فرعی پروژه نظارت دارد. بین ۴۵ تا ۶۰ درصد هزینه های مستقیم هر قرارداد بیع متقابل مربوط به تامین کالا هاست. عمده بخش باقی مانده نیز به عملیات اجرایی اختصاص می یابد و بخش بسیار کوچکی برای مهندسی اولیه باقی می ماند. عملیات اجرایی از طریق پیمانکاران فرعی انجام می شود. به همین دلیل مناقصه های فرعی هر دو بخش خرید کالا و اجرا می تواند هزینه های مستقیم اجرای پروژه را تعیین کند. با توجه به نظارت عالی شرکت مهندسی و توسعه نفت بر مناقصه های فرعی از طریق کمیته مناقصات بیع متقابل ، هزینه های پروژه بسیار شفاف خواهد بود.
همچنین از طریق کیفیت و زمان و اجرای بخش های تامین کالا و اجرا نیز به وضعیتی اطمینان بخش می رسد. پیمانکاران عمومی را متقاعد کردیم که به نفع آنهاست . در ضمن حفظ مسولیت های پیمانکار از مشاوره مجری در مناقصه های فرعی استفاده کنند. در اکثر موارد اختلاف نظر ، نظر کارشناسی مجری را پذیرفتند.
اهمیت نیروهای جوان
توان مهندسی و دانش هایی که در شرکت مهندسی و توسعه نفت وجود دارد ، ضامن حفظ منابع ملی در تعامل با شرکت های خارجی در قراردادهای بیع متقابل است. بعضی از تخصص های موجود در این شرکت در کل صنعت نفت وجود ندارد یا فقط در شرکت نفت و گاز پارس می توان مشابه آن را یافت. بسیاری از کارشناسان این شرکت اگر بخواهند به شرکت های بین المللی نفتی بردند، در بالاترین سطوح به کارگرفته می شوند. البته به این وضعیت قانع نیستیم و می کوشیم تا با جذب نحبگان توانایی مهندسی شرکت را از آنچه هست هم بالا تر ببریم. کارکنان با تجربه شرکت باید قدر جوانان متخصص را بیشتر از قبل بدانند و با اعتماد کردن به آنها و میدان دادن به نظرات کارشناسی آنها ، مدیران متخصص آینده را تربیت کنند.
شرکت مهندسی و توسعه نفت با توجه به حجم عظیم پروژه هایی که در اختیار دارد ، سال ها با کمبود نیروی متخصص و فعال دست و پا زد و همکاران فعلی شرکت بیش از توان خود کار کردند و شرایط سخت آن زمان را تحمل کرده اند ولی اجازه نداده ایم هرکسی وارد این شرکت شود. صندلی های خالی را برای متخصصان خالی گذاشته ایم تا هرگاه فرصتی فراهم شد آنها را جذب کنیم . برایس جذب نیروهای شرکت با چراغ به سراغ فارغ التصیلان دانشگاهی رفته ایم تا از میان آنها بهترین ها را گزینش و جذب کنیم . چون معتقدیم « سیاهی لشکر نیاید به کار/ یکی مرد جنگی به از صد هزار».
افزایش سهم ایرانیان
یکی از فعالیت های کمیته مناقصه های بیع متقابل ، توجه به افزایش سهم ایرانی ها در پروژه های بیع متقابل است. ضمن این که مجری طرح و پیمانکار موظفند سهم ۵۱ درصدی پیمانکاران ایرانی را در ابعاد مختلف مهندسی ، خرید کالا و عملیات اجرایی رعایت کنند. این سهم در قانون مورد توجه قرار گرفته است و باید رعیا شود. شرکت های ایرانی توانمند اعم از پیمانکاران و سازندگان را شناسایی کرده و جلسات مشترکی با آنها برگزار می کنیم تا نسبت به معرفی آنها به پیمانکار بیع متقابل و همچنین رفع موانع آنها اقدام کنیم.
به کمک کارشناسان شرکت، راهکارهایی نیز بر اساس هر موضوع طراحی می کنیم تا فضای کاری مناسبی برای پیمانکاران یا سازندگان ایرانی فراهم شود. در برخی قراردادها، برای پیمانکاران بیع متقابل، به ازای افزایش سهم ایرانی ها، پاداش ویژه ای در نظر گرفته شده است. همچنین اگر سهم ایرانی ها کمتر از ۵۱ درصد شود، عواقب وحشتناک و سختی برای پیمانکاران خارجی بیع متقابل در نظر گرفته می شود. همچنین عقوبت های مالی برای آنها پیش بینی شده است.
روند تدوین پروژه ها
مکانیزم توسعه میادین نفت و گاز به دو طریق است. ممکن است یک مدیان هیدروکربوری، سبز و دست نخورده باشد که می توان به مادینی همچون گازی کیش، یادآوران، آزادگان، جفیر، آذر و چنگوله، بندکرخه و … اشاره کرد. برخی میدان ها هم قهوه ای هستند که از قبل مورد بهره برداری قرار گرفته بودند و قصد داریم پروژه ازدیاید برداشت یا احیا را در آنها اجرا کنیم. در این زمینه می توان به میدان هایی همچون مسجد سلیمان و منصوری اشاره کرد. عمده میدان های جدید، از سوی شرکت مدیریت اکتشاف پیشنهاد می شوند اعم از این که از میدان های تازه کشف شده باشند یا این که اقتصادی بودن توسعه آنها، به تایید مدیریت اکتشاف برسد. این پروژه ها در هیات مدیره شرکت ملی نفت مورد بررسی نهایی قرار می گیرد تا در صورت اولویت داشتن، برای توسعه آن اقدام شود. تعدادی از این پروژه را به شرکت مهندسی و توسعه نفت به عنوان بازوی توسعه ای شرکت ملی نفت ایران واگذار می شون. برخی از آنها نیز به شرکت ها به شرکت های بهره برداری مانند مناطق نفتخیز جنوب، نفت مناطق مرکزی، اروندان، نفت خزر و غیره واگذار می شود. در برخی موارد هم پروژه ها از پایین به بالا تعریف می شوند. یعنی شرکت متن یا یکی از شرکت های بهره برداری، پیشنهاد عملیات توسعه را به هیالت مدیره شرکت ملی نفت ارایه می کند. به عنوان نمونه می توان به نفت سنگین کوه موند اشاره کرد. توسعه این میدان با پیگیری و اصرار شرکت مهندسی و توسعه نفت به تصویب رسید. اجرای این پروژه علاوه بر سود مالی، می تواند تجربه شرکت ملی نفت ایران را در توسعه میادین نفت سنگین افزایش دهد. بدین ترتیب صنعت نفت ایران می تواند در گام های بعدی برای توسعه میادین نفت سنگین و فوق سنگین که به وفور در مناطقی همچون امریکای جنوبی وجود دارند، اقدام کند. شرکت ملی نفت ایران می تواند از این میادین، سود خوبی را برای کشور به دست بیاورد. مگر ما از پتروناس و شرکت های دیگر، چه چیزی کم داریم که نتوانیم از چنین فرصت هایی استفاده کنیم. ما باید طوری رفتار کنیم که حتی پس از پایان مخازن نفتی ایران، شرکت ملی نفت بتواند برای کشور درآمدزایی کند. نباید همه نگاه های ما به درون باشد. ما باید به بازارهای بیرون نیز هجوم ببریم.
تعیین اولویت ها
در خصوص اولویت بندی پروژه ها، در هر دوره زمانی شاهد سیاست گذاری ویژه ای هستیم. شرکت ملی نفت ایران بر اساس مالی که در اختیار دارد، هر سال برخی پروژه ها را در اولویت قرار می دهد. این وضعیت، ناگزیر است ولی منطقی نیست. بهتر است به سمتی حرکت کنیم که ثبات بیشتری در این بخش داشته باشیم. تنوع بخشی به منابع مالی پروژه ها و همفکری بزرگان صنعت نفت می تواند در این زمینه راهگشا باشد.
خدمات مهندسی به مناطق نفتی
شرکت مهندسی و توسعه نفت، علاوه بر توسعه میادین نفت و گاز، فعالیت هایی نیز در زمینه ارایه خدمات به همسایگان صنعت نفت و محیط زیست انجام می دهد. با این حال به این فعالیت ها نیز نگاه مهندسی و فنی داریم. وقتی از محیط زیست صحبت می کنیم، مهندسی محیط زیست را در نظر داریم. اگر یک مهندس، محیط زیست را نفهمد، اجازه کار طراحی به او نمی دهیم؛ مهندسی که با ایمنی آشنا نباشد، باید به دنبال تکمیل دانش فنی خود برود. در قراردادها نیز به این مسایل توجه جدی نشان می دهیم. زیرا محیط زیست و عمران منطقه ای را بخشی از پروژه ها می دانیم. در ارایه خدمات رفاهی به همسایگان صنعت نفت نیز می کوشیم، توانمندی و سلامت آنها را افزایش می دهیم تا شاخص های توسعه انسانی ساکنان مناطق نفتی، ارتقای جدی پیدا کند.