رابطه دو طرفه تولید و مصرف صیانتی

مقدار نفتی که از یک مخزن در اثر انرژی طبیعی مخزن تولید می‌شود، بازیافت اولیه نام دارد. برای افزایش بازیافت نفت خام روش‌های مختلفی همچون تزریق گاز یا آب به مخزن وجود دارد؛ با تزریق، فشار مخزن تأمین یا تقویت شده و انرژی لازم برای رانش نفت بیشتر به سطح زمین ایجاد می‌شود که میزان نفت حاصل از این روش را بازیافت ثانویه می‌نامند.

امروزه در دنیا روش‌های مختلفی برای صیانت از ذخایر نفت خام و افزایش ضریب بازیافت نفت اعمال می‌شود که با توجه به ویژگی ‌های هر مخزن نفتی، با یکدیگر متفاوت هستند؛ یافتن روش بهینه برای افزایش بازیافت نفت از مخازن، نیازمند انجام مطالعات جامع و سپس اعمال روش مناسب است.

برای تولید از هر مخزن باید برنامه ‌ریزی کرد و قابلیت هر مخزن را شاخص عمل قرار داد. بر اساس نتایج حاصل از مطالعات مخزن، برای دستیابی به نفت قابل استحصال از هر مخزن، باید به تعداد چاه‌ های مورد نیاز و همچنین روش، چگونگی و رژیم برداشت نفت از مخزن توجه کرد.

از آنجا که چاه‌های نفتی در ایران در نیمه دوم عمر خود هستند و فشار اولیه دوران نخست تولید را ندارند، پس طبیعی است اگر تولید نفت در حال کاهش باشد که در این حال ضمن مدارا با مخزن، می‌توان با بهره ‌گیری از راهکارهای گوناگونی مانند تزریق گاز، آب، دی اکسید کربن و سایر روش‌های افزایش بازیافت نفت، برای حفظ و نگهداشت و حتی افزایش تولید از مخزن اقدام کرد.

با توجه به ویژگی ‌های خاص منابع نفتی کشور و نیز رفتار مخزن در قبال تزریق گاز، توجه به دو نکته اساسی در تزریق گاز به مخازن، ضروری است؛ نخست اینکه با توجه به ویژگی‌ های خاص فیزیکی و شیمیایی هر میدان، تزریق گاز باید با حجم و ترکیب مناسبی انجام شود.

نکته دیگر اینکه تزریق گاز در زمان مقتضی و مناسب انجام شود تا از هرزروی نفت میدان جلوگیری شود، زیرا عدم تزریق به هنگام به یک میدان، آسیب‌های جبران‌ ناپذیر و غیرقابل برگشتی را به میدان وارد خواهد کرد به طوری که افزایش تزریق گاز در زمانی پس از زمان مقتضی در بسیاری موارد، هیچ گونه تأثیری در بازیافت ثانویه نفت نخواهد داشت.

بر اساس برآوردهای کارشناسی هم اکنون ضریب بازیافت نفت‌خام در ایران حدود ۲۸ درصد است، در حالی که میانگین ضریب برداشت جهانی چیزی بیش از این میزان برآورد می‌شود، بنابراین دستیابی به روش‌های نوین ازدیاد برداشت و افزایش چند درصدی ضریب بازیافت می‌تواند میلیاردها بشکه به حجم ذخایر کشور اضافه کند.

هم‌اکنون حجم ذخایر نفت‌خام درجای ایران بیشتر از ۶۰۰ میلیارد بشکه برآورد شده که حدود ۱۵۷ میلیارد بشکه از آن قابل استحصال است، در این شرایط اگر بتوان ۱ درصد به ضریب برداشت از مخازن نفتی افزود، حدود ۶ میلیارد بشکه به ذخایر نفت قابل استحصال کشور اضافه می‌شود.

از سوی دیگر، با فرض قیمت ۱۰۰ دلار برای هر بشکه نفت، ارزش اقتصادی ۶ میلیارد بشکه نفت یاد شده، حدود ۶۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

صیانت از منابع نفتی کشور و انجام به موقع برنامه ‌های تزریق، نه تنها از بعد اقتصاد بخشی، بلکه از بعد استراتژیک اقتصاد شرکتی و اقتصاد کلان جامعه، از اولویت خاصی در قیاس با سایر مصارف برخوردار است و این امر، ضرورت توجه هرچه بیشتر به این بخش را آشکار می‌کند.

هم اکنون حجم چشمگیری از ذخایر نفتی کشور در مناطق نفت ‌خیز جنوب و در میدان های عظیم نفتی همچون گچساران، مارون، اهواز و آغاجاری قرار دارد که برای تولید، فشار زیادی به این مخازن وارد می‌شود.

کارشناسان مخازن نفت و گاز معتقدند میدان‌های بزرگ و پراهمیت نفتی، به مراقبت ویژه‌ای نیاز دارند تا بازیافت نفت از آنها افزایش یابد. هم‌ اکنون به ازای هر چهار یا ۶ هزار فوت‌ مکعب گاز تزریقی به مخازن نفتی، یک بشکه نفت اضافی به دست می‌آید که ارزش نفت بازیافت شده چندین برابر صادرات گاز تزریقی به خارج است.

به همان اندازه که تولید صیانتی مهم است، مصرف صیانتی نیز باید اهمیت داشته باشد. استفاده بهینه از منابع موجود، جلوگیری از هرزروی گاز و بهینه‌ سازی تأسیسات از جمله مواردی است که باید به آنها توجه شود.

هم‌اکنون مصرف روزافزون نفت و گاز در جامعه ما، همچون اهرمی بر روی شرکت ملی نفت ایران عمل می‌کند تا جایی که این شرکت نفتی بزرگ دنیا را مجبور می‌ کند برنامه ‌های نگهداشت تولید و طرح‌ های صادرات و توسعه ‌ای خود را متناسب با خواسته‌ های مردم تطبیق دهد.

وقتی گاز مورد نیاز برای تزریق به مخازن نفتی به بخش خانگی و بخش تجاری اختصاص پیدا ‌کند به اجبار ممکن است تولید غیرصیانتی از مخازن نفتی شدت بگیرد؛ از این رو می ‌توان گفت که تولید صیانتی از مخازن هیدروکربوری در سال‌های اخیر افزون ‌بر وابستگی به برخی پارامترهای مهندسی، به نوعی به تابعی از مصرف انرژی کشور نیز تبدیل شده است و این یعنی اینکه با به هم خوردن موازنه تولید و مصرف انرژی کشور، از سیاست‌ها و برنامه ‌های تولید صیانتی مخازن فاصله می‌گیریم.

پس شاید بهتر باشد که پا به پای دنبال کردن سیاست‌های تولید صیانتی، مباحث مربوط به اصلاح الگوی مصرف و به بیانی مصرف صیانتی را به طور جدی دنبال کنیم.

منبع: nioc